Παυλος Μελας με άλλη ματια…..
-Τι είναι αυτές οι δάφνες και οι στέφανοι; με ρωτά ειρωνικά ο βεζύρης.
-Αυτές οι δάφνες και οι στέφανοι είναι, όπως σας είπα κι άλλοτε εντιμότατε, οι υπηρεσίες μου στην Εκκλησία, αλλά και στο Δοβλέτι, απάντησα κοφτά.
Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης
Μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ο λεγόμενος «Μακεδονικός Αγώνας» ελάχιστα είχε απασχολήσει την ελληνική ιστοριογραφία· γενιές Ελλήνων μάθαιναν κάποιες ιστορίες μόνο από τα μυθιστορήματα της Πηνελόπης Δέλτα. Εκτιμώντας όμως, μετά το 1946-49, ότι το θέμα προσφερόταν για προπαγανδιστική αξιοποίηση και στο πλαίσιο του ψυχροπολεμικού κλίματος της εποχής, ο Μακεδονικός Αγώνας εντάχθηκε στην επίσημη εθνική Ιστορία. Έτσι σήμερα έχει φτάσει να θεωρείται από το νεοελληνικό κατεστημένο ως ένας ηρωικός αγώνας, ένας απελευθερωτικός πόλεμος των Ελληνικών πληθυσμών της Μακεδονίας κατά το διάστημα 1904-08, κάτι σαν δεύτερο «μικρό ’21».
Ο δήθεν ηρωικός όμως αυτός αγώνας υπάρχει μόνο στα βιβλία ορισμένων νεοελλήνων ιστορικών. Οι μακεδονομάχοι,δεν είχαν σκοπό την απελευθέρωση των Ελλήνων της Μακεδονίας από τον Οθωμανικό ζυγό, ούτε απέβλεπαν στην κατοχή συγκεκριμένων εδαφών, αλλά στην επαναφορά των Μακεδονικών πληθυσμών στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.
Παρακρατικές οργανώσεις στην αρχή, αλλά και το ίδιο το -συμπαρασυρμένο- Ελληνικό κράτος στη συνέχεια, σε συνεργασία με τις Οθωμανικές αρχές, χρηματοδοτούσαν συμμορίες ληστών, που -δεν πολεμούσαν, αλλά- είχαν αναλάβει την «προστασία» διαφόρων περιοχών η κάθε μιά κι ανταγωνίζονταν με τους Βούλγαρους στο ποιός θα τρομοκρατούσε περισσότερα χωριά, ώστε να δηλώσουν υποταγή είτε στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, είτε στη Βουλγαρική Εξαρχία. Εσπερναν τη φρίκη και το θάνατο στήνοντας ενέδρες, κόβοντας κεφάλια, σφάζοντας και δολοφονώντας εν ψυχρώ. Η μεθόδευση και οργάνωση του Μακεδονικού Αγώνα («μαύρο» χρήμα, λυκοφιλίες, φόνοι για παραδειγματισμό κ.λπ.) θυμίζει περισσότερο πόλεμο μαφιόζικων συμμοριών, παρά απελευθερωτικό αγώνα.
Οι εθνικιστικοί - θρησκευτικοί φανατισμοί και οι μεγαλοϊδεατισμοί, που καλλιεργήθηκαν από τους εθνικιστές και παρέσυραν σύσσωμη τη Ρωμιοσύνη της εποχής (λαό, κυβερνήσεις, κόμματα) δεν οδήγησαν μόνο στο αναίτιο Μακεδονικό μακελειό, αλλά κυρίως στις δύο μεγάλες ήττες (’97 - ’22). Η ιδεολογική κυριαρχία της «Μεγάλης Ιδέας» δεν επέτρεπε να γίνει αντιληπτό το ανεδαφικό της αναβίωσης του Βυζαντίου. Η ιδεολογία της εκτροχίασε πολιτικά το νεοελληνικό κράτος και το οδήγησε το 1922 στη μεγαλύτερη καταστροφή της Ιστορίας του, που παρόμοια ουδείς κατακτητής είχε έως τότε καταφέρει.
ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ:
ΕΝΑΣ “ΗΡΩΑΣ”, ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΟΛΕΜΗΣΕ ΠΟΤΕ !
«Επειδή πάντοτε κατά τους αγώνας του έθνους μας προΐστατο η Εκκλησία, έτσι τώρα προ πάντων ότε κατ’ αυτής κυρίως στρέφονται αι επιθέσεις των εχθρών μας, πρέπει και πάλιν η Εκκλησία να προστατεύση τον αγώνα». (Ναταλίας Μελά, «Παύλος Μελάς», έκδ. «Σύλλογος προς διάδοσιν Ελληνικών Γραμμάτων», «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα, 1992
Ο Παύλος Μελάς έγινε ήρωας τoυ Eλληνικoύ εθνικισμού λόγω της δράσης και του θανάτου του στη Μακεδονία. Δεν πολέμησε ποτέ.
Στην πρώτη σφαίρα, που έπεσε εναντίον του (σημειωτέον, κάτω από πολύ ύποπτες συνθήκες), σκοτώθηκε. Ο Παύλος Μελάς είναι ένας κατασκευασμένος και αναπαραγμένος από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του Ελληνικού κράτους μύθος, ο οποίος θεμελιώθηκε στη διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων και στο ψέμα.
Ο Παύλος Μελάς ήταν γόνος και γαμπρός δύο κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά ισχυρών οικογενειών της Αθήνας, που καθοδηγούσαν το Ελληνικό εθνικιστικό κίνημα της εποχής. Γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870 από πάρα πολύ πλούσια οικογένεια. Μετά τη μετακίνηση της οικογένειάς του στην Αθήνα σπούδασε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, απ' όπου αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού το 1892. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, με την οποία είχε μεγάλη συμφωνία και στις ιδέες και στην ανατροφή. Πατέρας της ήταν ο Στέφανος Δραγούμης, πολιτευόμενος, «από τους ζωηρότερους και ενθερμότερους οπαδούς της Εθνικής Εταιρείας
Αδελφός της Ναταλίας ήταν ο συνεργάτης του Παύλου Μελά, νοσηρός εθνικιστής, Ίωνας Δραγούμης
Μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή Ευελπίδων ο Μελάς εντάχθηκε στην παρακρατική - παραστατιωτική εθνικιστική οργάνωση του δημοσιογράφου Δημ. Καλαποθάκη, «Μακεδονικό Κομιτάτο».
Από την ρε ελλάσονα, στην... Ελασσόνα
Την γυναίκα του την έλεγαν Ναταλία, την αποκαλούσε Νάτα. Τον γιό του από Μιχάλη τον φώναζε Μίκη και την κόρη του από Ζωή - Ζέζα. Από εκεί βγήκε και το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας, με το οποίο εισήλθε στη Μακεδονία. Το άλογό του το αποκαλούσε Καμόρ. Ονόματα των σαλονιών, που δεν τα συνηθίζουν οι πολεμιστές, ειδικά εκείνης της εποχής.
EΛΕΥΘΕΡΗ ΕΡΕΥΝΑ
Διαδικτυακό Περιοδικό
Ας δούμε, πώς ο πρόξενος της Ελλάδας στην Ελασσόνα, Λάμπρος Ενυάλης, διηγείται τη συνάντησή του με τον Παύλο Μελά, ο οποίος του παρουσιάστηκε ως ζωέμπορος: «Ήτο νέος ανήρ, εφόρει ευρωπαϊκήν ενδυμασίαν, πίλον δε έφερε ψιάθινον άνευ ταινίας, εκ των λεγόμενων σιφνέϊκων, και υποδήματα κοζανίτικα... Μοι απεκρίθη, ότι δεν ηξεύρει πολλά πράγματα περί αυτών, ζωέμπορος ών και αφωσιωμένος εις την εργασίαν του, ότι περιήλθε τα μεσημβρινά μέρη της Μακεδονίας προς αγοράν ζώων...
Ενώ μοι αφηγείτο ταύτα, παρετήρουν αυτόν, χωρίς εννοείται, να προκαλώ την προσοχήν του, εφ’ όσον δε επροχώρει εσχημάτιζον την πεποίθησιν, ότι δεν έιχα να κάνω με ζωέμπορον, όσον ούτος και εάν ήθελεν υποτεθή μεμορφωμένος, έπειτα το λευκόν χρώμα και το απαλόν των χειρών του προέδιδον άνθρωπον ζώντα εν χλιδή, το όλον του δε κατεδείκνυε άνδρα ανωτέρας κοινωνικής περιωπής
Τις λεπτομέρειες της ζωής του τις γνωρίζουμε από τις επιστολές του, που έστελνε καθημερινά στη γυναίκα του, η οποία τις εξέδωσε μετά το θάνατό του. Δεν γνωρίζουμε άν οι επιστολές αυτές είναι γνήσιες ή έχουν αλλοιωθεί (ωραιοποιηθεί), προκειμένου να τον ηρωοποιήσουν μετά θάνατο. Έστω κι έτσι όμως, η έρευνά μας αναγκαστικά βασίστηκε σε αυτές.
Είναι επίσης απορίας άξιο το εξής: Πέρασε τα σύνορα Ελλάδας - Τουρκίας, που τότε ήταν στη Θεσσαλία και μπήκε στη Μακεδονία κρυφά και με κίνδυνο. Από τη Μακεδονία αλληλογραφούσε με τη γυναίκα του (έστελνε κι ελάμβανε επιστολές) σχεδόν καθημερινά, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο κι επικίνδυνο. Στις επιστολές αυτές έγραφε πλήθος διαβαθμισμένων πληροφοριών, που δεν τις λέει ένας στρατιωτικός στη γυναίκα του κι οι οποίες, εάν έπεφταν στα χέρια των Τούρκων, θα είχε μεγάλο πρόβλημα. Εκτός κι άν βρισκόταν σε τόσο στενή συνεργασία με τις Τουρκικές αρχές, όπως ο μητροπολίτης Καραβαγγέλης, ή οι άλλοι μακεδονομάχοι.
Νοσηρός εθνικιστής και μεγαλοϊδεατιστής
Ο Παύλος Μελάς διακατεχόταν από άκρατο, νοσηρό εθνικισμό και μεγαλοϊδεατισμό. Η Μεγάλη Ιδέα, δεν αφορούσε βέβαια την ανασύσταση της Αρχαίας Ελλάδας, αλλά του Βυζαντίου. Η γυναίκα του, Ναταλία, το διευκρινίζει στην εισαγωγή του βιβλίου της για τον Παύλο, όταν κάνει λόγο για χιλιόχρονο Πολιτισμό: «Το δικαίωμά τους να ζούν με τις δικές τους παραδόσεις, για να σώσουν την κοινότητα, την εκκλησία, το σχολείο, το δικό τους τον πολιτισμό το χιλιόχρονο». («Παύλος Μελάς. Βιογραφία»,
Mιά χαρακτηριστική περίπτωση του υπερφίαλου εθνικισμού, που διακατείχε τον Παύλο Μελά φαίνεται από γράμμα του πατέρα του σε απάντηση επιστολής του Παύλου στη γυναίκα του, αλλά δεν είδε ποτέ το φώς της δημοσιότητας -ποιός ξέρει τι θα έγραφε.
Στην επιστολή αυτή του απαντάει αγανακτισμένος ο -επίσης εθνικιστής- πατέρας του με ασυνήθιστες εκφράσεις, όπως «των ανοησιών, τας οποίας γράφεις» κ.λπ., προσπαθεί δε να τον νουθετήσει να μην κάνει καμμία τρέλα, να είναι πιστός στον όρκο του και του επισημαίνει, ότι δεν θέλει να πιστεύσει ποτέ, «ότι ημπορεί να υπάρξουν αξιωματικοί θέλοντες να παραλύσουν εντελώς τον στρατόν της πατρίδος των».
Τότε φυλακίστηκε, «εν μέσω της πυρετώδους προετοιμασίας του πολέμου(σ.σ. του 1897)». Για το λόγο της φυλάκισής του γράφει ένας Σουηδός υπολοχαγός, ο Κλέεν:
«Εγνώρισα εις τας 25 Μαρτίου τον ανθυπολοχαγόν Παύλον Μελάν. Οι συνάδελφοί του μου είπαν πρίν τον ιδώ εις το δωμάτιον, ότι ευρίσκετο εκεί, διότι είχε κάμει εκδρομήν πατριωτικήν όσον και τολμηράν εις το Τουρκικό έδαφος, με σκοπόν να προπαρασκευάση τον ορθόδοξον πληθυσμόν εις ό,τι ελπίζετο να γίνη»
Προφανώς θα μπήκε χωρίς διαταγή στην Μακεδονία, ποιός ξέρει κάτω από ποιές συνθήκες. Απερίσκεπτη ενέργεια για στέλεχος του Στρατού και μάλιστα εκείνη την εποχή και υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες. Δεν πήγε όμως να πολεμήσει. Όπως γράφει κι ο Σουηδός υπολοχαγός, πήγε να «προπαρασκευάσει τον ορθόδοξο πληθυσμό».
Δεν πολέμησε ποτέ
Παρά τον εθνικισμό και τον μεγαλοϊδεατισμό, που τον ταλάνιζε, ο ανθυπολοχαγός Πυροβολικού- Παύλος Μελάς, άν κι έζησε σε μιά πολύ ταραγμένη από πολέμους περίοδο της Ελληνικής Ιστορίας, δεν πολέμησε ποτέ στη ζωή του!
Κάθε φορά, που του δινόταν η ευκαιρία όλο κάτι συνέβαινε και την «έχανε». Η όλη του δράση ήταν οι τρεις επισκέψεις του στη Μακεδονία, όπου έμεινε για λίγες μόνον ημέρες κάθε φορά, αλλά όχι για να πολεμήσει. Στην αρχή πήγε για να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση και μετά για να οργανώσει αντάρτικες ομάδες.
«Παύλος Μελάς», έκδ. «Σύλλογος προς διάδοσιν Ελληνικών Γραμμάτων», «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα, 1992
Βάμου έγινε πάλι στην Ελλάδα μεγάλος αναβρασμός. Στην πρωτεύουσα συλλαλητήρια, λόγοι, έρανοι, επιτροπές. Για να συνεχίσουν τον Κρητικόν αγώνα έφευγαν εθελοντές παλικάρια και μερικοί αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού. Μαζί τους ήθελε να φύγει και ο Παύλος, αλλ’ επειδή βρισκόταν στο Άργος εκείνο το καλοκαίρι στη Χαρτογραφική Υπηρεσία, παρέλειψαν οι συνάδελφοί του να τον συμπεριλάβουν και έμεινε πίσω αρκετά στενοχωρημένος.»
Ξέχασαν οι συνέδελφοί του να τον συμπεριλάβουν στις καταστάσεις! Απίστευτη δικαιολογία...
Με τη στολή του κυνηγού των άρκτων του Μέλανος Δρυμού
Στις περιοδείες του στη Μακεδονία είχε κάποιον να του κουβαλά τα πράγματα:
«Δυστυχώς ο ψυχογιός μου, που βαστά τον σάκκον μου κατελήφθη από φοβερόν πυρετόν και αναγκάζομαι να τον φορτωθώ εγώ
Κουβαλούσε μαζί του ολόκληρη ιματιοθήκη με στολές: «Ενήργησαν να συγκεντρωθούν οι προύχοντες των κυριωτέρων κέντρων του νοτίου μέρους του βιλαετίου Μοναστηρίου, δια να συζητήσω μαζί τους... Ενθουσιάσθησαν, όταν (κακώς) έμαθαν ότι θα υπάγη αξιωματικός εκεί και απήτησαν να υπάγω με στολήν... Από την γουλιέλμειον ιματιοθήκην μου εξέλεξα την στολήν του κυνηγού των άρκτων του Μέλανος Δρυμού. (Η γυναίκα του τον επείραζε, ότι έχει την αδυναμία του Κάιζερ ν’ αλλάζη ενδυμασίες. Αυτή ήταν από κυνηγετικό βελούδο κανελλί
Δυσκολίες με τα τσαρούχια
Όταν πήγε στη Μακεδονία και αναγκάστηκε να φορέσει τσαρούχια του πληγώθηκαν τα πόδια, καθώς ήταν συνηθισμένα στα πολυτελή παπούτσια της στολής εξόδου. Ας δούμε τι έγραφε στη γυναίκα του από τη Μακεδονία, λίγες μόλις ημέρες πρίν το θάνατό του:
«Είμαι κατάκοπος. Τα τσαρούχια μου επλήγωσαν τα πόδια». 28 Αυγούστου 1904. Κατά τη διάρκεια της τρίτης περιοδείας του.
«Ενεδύθη τον ντουλαμά», αλλά μόνο για φωτογράφιση
Τόσο ξένη του φαινόταν η φορεσιά του μακεδονομάχου, που σχολίαζε: «Ένας φίλος μου, ο ανθυπολοχαγός Λούφας... ηθέλησε να κάμω την φωτογραφίαν μου. Συγκατατέθην εις τούτο. Σου στέλλω σήμερον το πρώτον αντίτυπον, αλλ’ υπό τον όρον να μήν ιδή το φως της ημέρας... Αλλά φαντάσου τί κωμικόν θα ήτο και τί μαρτύριον δι’ εμέ, άν επέστρεφα άπρακτος, να βλέπω τη φάτσα μου έτσι μασκαρεμένην.»
EΛΕΥΘΕΡΗ ΕΡΕΥΝΑ
Διαδικτυακό Περιοδικό
«Ενεδύθη τον ντουλαμά» είναι η φράση, που έχει μείνει γνωστή για τον Παύλο Μελά κι υπονοεί, ότι φόρεσε την μακεδονική στολή μπαίνοντας στον αγώνα. Σε φωτογραφείο είχε μπεί, όμως.
Πολλές φωτογραφίες του Παύλου Μελά, αλλά και άλλων μακεδονομάχων είναι τραβηγμένες σε φωτογραφεία των Αθηνών, τα οποία τότε διέθεταν πολλές στολές (τσολιά,μακεδονική κ.λπ.), ώστε ο κάθε πελάτης μπορούσε να βρεί αυτή που του άρεσε και να φωτογραφηθεί ανάλογα.
«Μοναστήρι της Μαρίτσας (προς βορράν του ομωνύμου χωρίου επί της γραμμής). Παρασκευή 27 Αυγούστου 1904. Νάτα μου, ...Χθές λοιπόν, αφού σου έγραψα, εφόρεσα τον φοβερόν ντουλαμά μου και δια πρώτην φοράν παρέστην πάνοπλος προ των ανδρών μου. Η εντύπωσις ήτο καλή, διότι μέχρι της στιγμής εκείνης εφόρουν το απαίσιον ψάθινον καπέλλο και το παντελόνι του Ρετσίνα και βεβαίως δεν τους εγέμιζα το μάτι.»
Οι τρείς -ολιγοήμερες- περιοδείες στη Μακεδονία
Την πρώτη και μοναδική φορά, που εστάλη υπηρεσιακά στη Μακεδονία ο Μελάς ήταν τον Φεβρουάριο του 1904. Η κυβέρνηση υπό την πίεση των εθνικιστικών οργανώσεων αποφάσισε να στείλει μυστικά στη Μακεδονία τέσσερις αξιωματικούς, για να εκτιμήσουν την κατάσταση.
«Ο Κοντούλης αμέσως προτείνει τον Παύλο, με τη ρητή υπόσχεση, ότι θα τον συγκρατή, γιατί είναι γνωστή η ορμή του... Με άλλους τρείς αξιωματικούς με εντολή να γνωρίσουν τον τόπο, τους ανθρώπους, να ορίσουν στελέχη για μέλλουσα εργασία, να πληροφορηθούν από κοντά τις ανάγκες και τις επιθυμίες των μακεδονικών πληθυσμών, αλλά να ενεργούν μυστικώτατα αποφεύγοντας κάθε σύγκρουση με τις αρχές ή τους κομιτατζήδες... να είναι προσεκτικοί, για να μην εκθέσουν το Ελληνικό κράτος σε πόλεμο, που δεν ήταν τότε έτοιμο να επιχειρήση». (Ναταλίας Μελά, «Παύλος Μελάς. Βιογραφία», έκδ. «Πελασγός», Αθήνα, 1992, σελ. 15, 16.)
Όταν μετά από λίγες ημέρες γύρισαν, συνέταξαν δύο διαφορετικές εκθέσεις. Δεν συμμερίζονταν όλοι τις υπερφίαλες προτάσεις του Μελά για άμεση εμπλοκή της χώρας και αποστολή ένοπλων τμημάτων στη Μακεδονία. Η διαφορά αυτή «έπνιξε στην αγανάκτηση» τον Μελά και τον οδήγησε σε μονομαχία με τον Κολοκοτρώνη (ένας από τους τέσσερις αξιωματικούς, που δεν συμμεριζόταν τις εθνικιστικές του απόψεις).
Την δεύτερη φορά, που πήγε στη Μακεδονία πήρε 20ήμερη άδεια από την Υπηρεσία του (Ιούλιο 1904) και την τρίτη και τελευταία (18 Αυγούστου) πήγε κατ’ εντολή -όχι της Υπηρεσίας του, από την οποία έλαβε τετράμηνη άδεια, αλλά της παρακρατικήςοργάνωσης, Μακεδονικό Κομιτάτο.
Όπως προαναφέρθηκε, δεν πήγε στη Μακεδονία για να πολεμήσει, αλλά για να οργανώσει αντάρτικες ομάδες, να τρομοκρατήσει τα εξαρχικά χωριά να γυρίσουν στο Πατριαρχείο και να μήν επιτρέψει σε άλλα πατριαρχικά χωριά να αποσκιρτήσουν προς την Εξαρχία. Παρά τους εκφοβισμούς, οι πληθυσμοί έδειχναν απροθυμία να υπακούσουν στον Παύλο Μελά. Αυτό προκύπτει κι από τα ίδια τα λεγόμενά του:
- «Λέχοβον, 25 Σεπτεμβρίου 1904. Νάτα μου,... Εγώ εδώ, ή μάλλον το σώμα μου εφόνευσε τους διαβόητους βουλαγρόπαππαν και βουλγαροδιδάσκαλον της Προκοπάνας την 17 Σεπτεμβρίου. Δια της πράξεως ταύτης υπεβοήθησα τους κατοίκους επενέλθουν εις την Ορθοδοξίαν και να δηλώσουν εντός δεκαημέρου την επιθυμίαν των ταύτην εις τον Μητροπολίτην. Την 18 εις την ελληνικώτατην Βελκαμένην, υπεχρέωσα 7 γονείς να αποσύρουν τα 7 τέκνα των, τους μόνους μαθητάς της ρουμανικής προπαγανδιστικής σχολής. Τον Ρουμάνον διδάσκαλον και ταυτοχρόνως κομιτατζήν υπεχρέωσα να φύγη εντός εβδομάδος, άν θέλη να ζήση. Αυτός έφυγεν την επαύριον».
- «Πληροφορούμαι ασφαλώς, ότι οι Βούλγαροι δεν δύνανται να σηκώσουν τους χωρικούς, οι οποίοι φοβούνται να έβγουν εις το κλαρί, φοβούνται και τας αντεκδικήσεις μου, διότι ειδοποίησα τα βουλγαροχώρια, ότι θα καύσω τα σπίτια εκείνων, οι οποίοι θα μεταβούν εις τας Βουλγαρικάς συμμορίας».
- Τα περισσότερα σχέδιά του ματαιώθηκαν, ωστόσο, λόγω της απροθυμίας των ντόπιων να τον βοηθήσουν. «Μεγάλα πράγματα δεν ημπορώ να κατορθώσω και ένεκα του χειμώνος και ένεκα της δικαιολογημένης απροθυμίας των κατοίκων».
Παύλος Μελάς, λίγες μέρες πριν σκοτωθεί. , «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα, 1992
* * *
Δεν ήταν εύκολη δουλειά για ένα καλομαθημένο και άπειρο νεαρό, όπως ήταν ο Παύλος Μελάς, να συναναστρέφεται και να ηγείται ομάδων ληστών που μοναδικό τους κίνητρο ήταν το χρηματικό όφελος. Πολλές φορές σημειώνονταν απρόοπτα:
- «Εκεί μετρά ο Παύλος τους άνδρες του. Άλλοι αρρώστησαν και φροντίζει να τους αφήσει σε καλά χέρια. Ένας τους επρόδωσε, άλλος έφυγε με τα όπλα του. Έμειναν 25.»
Παύλος Μελάς. Βιογραφία», έκδ. «Πελασγός», Αθήνα, 1992,
- «Εις τον αχρείον αυτόν είχα δώσει και 2 λίρας μισθόν. Άν ποτέ τον απαντήσω, θα μου πληρώση την άτιμον αυτήν προδοσίαν».
- «Έξ έφυγαν πριν διαβώμεν τα σύνορα και μόλις έλαβαν τα χρήματα. Ένας μαςεπρόδωσε και άλλος μας έφυγεν, ο αχρείος, μόλις επεράσαμεν τον Αλιάκμονα, συναποφέρων και τα όπλα του».
«Μόνος εις το σκότος έκλαυσα με απελπισία...»
Μελετώντας τις επιστολές, που έγραψε ο Παύλος Μελάς στη γυναίκα του τις τελευταίες ημέρες πρίν σκοτωθεί, δείχνουν έναν άνθρωπο τελείως ακατάλληλο να διαχειρίζεται ανορθόδοξες καταστάσεις, να ζεί με κακουχίες κρυμμένος στα βουνά, να ηγείται ληστών, να μπαίνει στα χωριά, να σκοτώνει αθώους και να πλιατσικολογεί.
Αντιθέτως δείχνουν έναν άνθρωπο μετανοιωμένο, απελπισμένο, να έχει σπάσει τελείως ψυχολογικά (άν και λείπει από το σπίτι του λιγότερο από δύο μήνες), να κλαίει και να
θέλει να γυρίσει στη γυναίκα του και στο πλούσιο και ασφαλές περιβάλλον, που είχε συνηθίσει ως τότε να ζεί. Σε στιγμές αυτοκριτικής παραδέχεται, ότι δεν μπορούσε να
διευθύνει «τοιαύτην εργασίαν».
Ο θάνατος του Παύλου Μελά και το κεμέρι με τις λίρες
Ο Παύλος Μελάς κουβαλούσε μαζί του πολλά χρήματα για τη μισθοδοσία όχι μόνον της ομάδας του, αλλά και για την δημιουργία κι άλλων ομάδων, για την εξαγορά Βουλγάρων, για δωροδοκίες κ.λπ.. Ασφαλώς πολλοί θα εποφθαλμιούσαν το «κεμέρι» του. Σύμφωνα με τη σκηνή του θανάτου του, έτσι όπως την περιγράφει η γυναίκα του, σκοτώθηκε από μία και μοναδική σφαίρα, που έπεσε εναντίον του μέσα στο σκοτάδι.
«Τότε φάνηκαν αίματα και έπεσαν λίρες κατά γης, γιατί είχε τρυπήσει το κεμέρι του η σφαίρα». «Σύλλογος προς διάδοσιν Ελληνικών Γραμμάτων», «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα, 1992
Το εθνικιστικό κατεστημένο έκανε αμέσως λόγο για ηρωικό θάνατο κι έφτιαξε τον ήρωα και τον μύθο, που αναπαράχθηκε από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του Ελληνικού κράτους: «Ο ηρωικός αυτός θάνατος έγειρε το αίσθημα της εκδικήσεως σε κάθε Ελληνική καρδιά. Όχι τόσο κατά των Τούρκων, όσο κατά των δολοφόνων Βουλγάρων». Διατυπώθηκαν πάντως πολλές και διάφορες εκδοχές
για το θάνατό του μία εκ των οποίων ήταν, ότι σκοτώθηκε από κάποιον από την ομάδα του, για να του πάρει το κεμέρι με τις λίρες, την εξαφάνιση του οποίου οι νεοέλληνες ιστοριογράφοι παραβλέπουν. Προφανώς τους χαλάει την προβαλλόμενη ηρωική σκηνή του θάνατου του...
EΛΕΥΘΕΡΗ ΕΡΕΥΝΑ Διαδικτυακό Περιοδικό