Ξεκινώντας από τα Ιωάννινα κατευθυνόμαστε προς την Β.Δ. έξοδο της πόλης στον άξονα προς Κόνιτσα, Κοζάνη Κακαβιά. Αφήνουμε πίσω μας το αεροδρόμιο και συνεχίζουμε την διαδρομή μας διασχίζοντας τον κάμπο των Ιωαννίνων και μετά το Λυκόστομο ανηφορίζουμε με την ελπίδα ότι θα βγούμε από το βαρύ πέπλο της ομίχλης που συνήθως καλύπτει το λεκανοπέδιο.
Πράγματι στο ύψος των Καρυών ο ήλιος εμφανίζεται στο στερέωμα και συναντάμε δεξιά την έξοδο προς Ζαγοροχώρια (στο 19ο χλμ.). Κατόπι περνάμε την Βρύση του Πασά και μετά από λίγα χιλιόμετρα αρχίζουμε να κατηφορίζουμε βλέποντας απέναντί μας το ιστορικό ΟΧΙ γραμμένο στο ύψωμα του Αϊ-Λια, την τελευταία κορυφή που πάτησαν οι Ιταλοί κατά την επέλαση τους το 1940. Αφού περάσουμε μερικές στροφές βρίσκουμε:
 |
 |
 |
 |
| δεξιά μας το πολεμικό μουσείο | απέναντι οι προτομές των "πρωτεργατών της νίκης" (sic) | το μνημείο για τον ουλαμό Καλπακίου | λίγο πιο κάτω, δεξιά την σπηλιά που είχε για αρχηγείο του ο στρατηγός Κατσιμήτρος |
και μπαίνουμε στο ιστορικό Καλπάκι που είναι έδρα του δήμου Πωγωνίου, μετά την εφαρμογή του νόμου Καλλικράτη, δημοτικό διαμέρισμα του οποίου είναι και τα Δολιανά. Στο δρόμο προς την Αλβανία και σε ένα χιλιόμετρο περίπου συναντάμε την γέφυρα του ποταμού Καλαμά, οι πηγές του οποίου βρίσκονται μόλις εκατό μέτρα δεξιά μας. Αριστερά μας βρίσκονται οι νερόμυλοι με τις νεροτριβές τους και η περιοχή της αρχαίας Οπάγιας. Διασχίζουμε από ανατολικά προς δυτικά έχοντας αριστερά μας τον επιβλητικό όγκο του Κασιδιάρη και μπροστά μας τα Δολιανά . Μόλις βγούμε από τον κεντρικό δρόμο -κάτω από τις Καρακότρυπες - παίρνουμε την μεγάλη στροφή και έχουμε στο δεξί μας χέρι τον Αϊ- Γιάννη. Ένα μικρό ξωκλήσι με την τεράστια βελανιδιά πριν πιάσουμε τον ανήφορο για το χωριό. Απέναντι του υπήρχε χάνι με στέρνα όπου μπορούσε κανείς να δροσιστεί το καλοκαίρι αναμμένος από την μούτα του κάμπου. Πολλές φορές παλιότερα κατέβαιναν εδώ την Καθαρή Δευτέρα και γλένταγαν πριν την νηστεία του Πάσχα. Ανηφορίζοντας μετά το δεύτερο πέταλο συναντάμε τον Αϊ- Γιώργη κι αμέσως μετά τα κτίρια της Μαθητικής Εστίας όπου στεγάζονταν το Μουσικό Γυμνάσιο και το Μουσικό Λύκειο Δολιανών μέχρι το 2003, όταν με πραξικοπηματικό τρόπο ο τότε υφυπουργός Παιδείας Νίκος Γκεσούλης για μικροκομματικούς λόγους και για να εξυπηρετήσει τις προσωπικές φιλοδοξίες του διευθυντή κ. Γκιόσα (συγγνώμη αν υπάρχει λάθος στο όνομα) μετέφερε τα εκπαιδευτήρια στα Ιωάννινα. Μαζί με την Μαθητική Εστία Πωγωνιανής είναι από τα τελευταία κτίρια της περιοχής που έχτισε η Εθνική Πρόνοια. Τελείωσε και παραδόθηκε στους μαθητές το 1976. Αργότερα όταν ο αριθμός συρρικνώθηκε στέγασε τα δύο εκπαιδευτήρια και αποτελούσε έδρα τους μέχρι και το 2003. Η Μαθητική Εστία είναι συνδεδεμένη με τους κατοίκους του χωριού και για ένα άλλο λόγο. Για πολλά χρόνια γίνονταν εκεί όλες οι εκδηλώσεις που απαιτούσαν χώρο όταν είχε άσχημες καιρικές συνθήκες. (Π.χ. συνεστιάσεις, χοροί, παραστάσεις, γάμοι, βαφτίσια, αποκριάτικα γλέντια. … ..) Μετά τη στροφή του Αϊ- Δημήτρη, (σύμφωνα πάντα με τις ιστορικές πηγές που είναι στη διάθεσή μας, η πιο παλιά εκκλησία της κοινότητας Δολιανών είναι αυτή του Αγίου Δημητρίου, που φέρει χρονολογία ίδρυσης το έτος 1127 μ.Χ. και σύμφωνα με άλλους το έτος 1615μ.Χ.. Αυτή η εκκλησία βρίσκεται στα Δυτικά της σημερινής εισόδου του χωριού, και σύμφωνα με το Βασίλη Ζωγράφο, που λανθασμένα διάβασε τη σχετική επιγραφή, είναι το δεύτερο κτίσμα της κοινότητας, με πρώτο το μοναστήρι του Ιακώβου. Η σωστή χρονολογία είναι το έτος 1127 μ.Χ., και φαίνεται ότι αρχικά ήταν μετόχι κάποιου μοναστηριού του Πωγωνίου ή ακόμα και μοναστήρι, γεγονός που το πιστοποιεί τόσο το τοπωνύμιο " Μετόχι ", όσο και η εξέλιξη της μοναχικής ζωής στην Ήπειρο. Το πρώτο Δολιανίτικο σχολείο λειτούργησε στο νάρθηκα του ναού, γεγονός που το επιβεβαιώνει και ο σταυροπηγιακός χαρακτήρας της εκκλησίας) μπαίνουμε στην ευθεία και αντικρίζουμε το χωριό. Δεξιά μας είναι το κτίριο όπου στεγάζεται το Γυμνάσιο και το Λύκειο , το άγαλμα του Γεωργίου Γενναδίου, δασκάλου του Γένους, το πουρνάρι όπου μίλησε ο άγιος Κοσμάς και το Δημοτικό Σχολείο.